Iñigo Astiz kazetariak Leizarragaren itzulpen handia ekarri zuen hizpidera duela hilabete zenbait argitaraturiko Euskal literatura izan zena eta izan zitekeena artikuluan. C2 mailako itzulpena, ezbairik gabe. Haatik, testu hartan badira A1 mailan ikasten diren hitzak ere, jakina; oinarrizko lexikoa.

Hizkuntzen arteko konparaketan ezaguna da “Swadesh-en zerrenda” delakoa (Morris Swadesh hizkuntzalariak 50eko hamarkadan osatu zuena), ustez edozein hizkuntzak oinarrizko duen lexikoa biltzen duena. Edo hobeto esanda, dituztenak, bi bertsio baitira: jatorrizkoa 207 hitzekin, eta hura zenduz gero argitaratu zen 100ekoa.

Hain zuzen, hasieran aipatutako kazetari berak XVII. mendearen hasieran argitaraturiko liburu bati buruz Haicean choria bezala artikulua ere idatzi zuen egun berean, ale baten erosketak zeresana eman baitzuen. Izan ere, Ricardo Gómez filologoak ongi azaldu zuena laburturik, Kaspar Waserrek euskarazko 100 hitzeko zerrenda (eta aitagurea) berrargitaratu zuen 1610ean. Datuak Bonaventura Volcaniusen lan batetik hartu zituen (1597), zeinak era berean Leizarragaren itzulpena (1571) eta Marineo Siculoren hitz zerrenda (1530) baliatu baitzituen.

Albiste haren harira, jende asko harritu da zerrendako hitzen itxura “modernoagatik”, eta euskara azken mendeetan gutxi aldatu den seinaletzat hartu dute; baina eguneroko hitz arruntak dira, nahiko bakunak fonologikoki, eta, beraz, ez da harritzekoa azken mendeetan aldaketa gutxi edo batere ez jasan izana.

Era berean, badirudi azken urteetan lexikoak arreta bereganatu duela berriz hizkuntzen irakaskuntzan; ikus, esaterako, duela gutxi e-Hizpiden argitaraturiko Troitiñoren Materialak lexikoaren ikuspegitik sortzearen inplikazioak artikulua, berriki Neus Sansek elkarrizketa batean esanak, L de Lengua podcasteko hainbat atal, 2020 honetan berrargitaratu den Vocabulary in language teaching, edota urte honetako Approaches to learning, testing and researching L2 vocabulary.

Euskararen irakaskuntzara etorriaz, ezagunak dira garai batean eskaintzen ziren hitz zerrenda luzeak. Egungo HEOCak, aldiz, gramatikaren alorreko hizkuntza-forma zehatzak badakartza ere (hala nola adberbioak, atzizkiak, aditz-jokoak, eta esaldiak josteko baliabide lexikal nahiz morfosintaktikoak), ez du izen eta adjektibo arrunten multzo itxirik ematen, bere planteamendu orokorrarekin bat etorriz (ez baita curriculum itxi eta zehaztua).

Izan ere, maila guztietako azalpenetan ageri den moduan, ikasleek “lantzen diren funtzioetan maiz erabiltzen diren adierazleak”, “lantzen diren egoeretako ohiko lexikoa” eta “sarri erabiltzen diren sinonimo eta antonimoak” ikasi behar dituzte (hots, unean-unean behar dutena), eta ezinezkoa litzateke funtzio eta egoera guztietako ohiko adierazleak eta lexikoa zehaztea, euskal hiztegiaren zati handi bat liburura ekarriz ez bada. Hor du euskaltegi bakoitzak edota irakasleak ikas-irakasprozesua bere ikasleen testuingurura, mailara eta beharretara egokitzeko aukera, kontuan hartuz B2tik C2rako tartean “gai orokorretako hiztegi orokor zabala” eta “sinonimo ugariak” ere aipatzen direla.

Honenbestez, hona hemen, zuen gogoetarako besterik ez bada ere, Iñigo Astizen artikuluan aipatutako hitz-zerrenda osoa euskara estandarrera ekarria (esan nahi baita, hiztegietako sarreren formaz, aditz jokatuak izan ezik), eta HEOCean aipatzen direnetako batzuk —gramatikalenak— mailaka koloreztaturik (izenak eta adjektiboak alde batera utzirik, beraz).

Koloreztatu gabe geratu diren hitzetatik, zein joko zenituzke oinarrizkotzat gaur egun? Zeintzuk agertzen ohi dira lehenik eskoletan, eta zein egoera-funtziotan?

 A1          A2          B1          B2          C1          C2 

* Euskaltzaindiaren Hiztegiak ez dakar hitz hau.

Gehiago jakiteko: