Goiko lokuzio hori askotan entzuten edo irakurtzen da, zinez ere. Baina duen eremu semantikoa, bereganatzen dituen testuinguruak, ez ote dira uste baino nasaiagoak? Goazen haietako batzuk ikustera.
Pentsatzea edo pentsatzeko beta hartzea
Fredi Paiak eta Mikel Mendizabalek osatutako bertsoaldiko Frediren azken bertsoa duzue behean. Tolosan kantatu zuten, 2001ean, Bertsolari Txapelketa Nagusiaren aitzakiatan. Merezi du saioa osorik entzutea:
- “Zeozer egin behar dugu Mikel, nabil buruari hazka. / Ideia on bat daukat zuretzat okurritu berri, zazta!:” (https://bdb.bertsozale.eus/es/web/bertsoa/view/fk6ts).
Xabier Usabiagak ere adiera horretan erabili zuen, 2004an:
- Adibideak topatzeko ez da miaketa lan handirik behar, buruari hazka pare bat egitea nahiko (https://www.berria.eus/paperekoa/1187/026/001/2004-12-08/aldaketa-sakonagoak-behar-dira.htm).
Andoni Egañak ere bide horretatik baliatu du gaur, Lazkao Txiki aipagai:
- Buruari hazka egingo ziokeen lehenengo. Gustatuko zitzaiokeen ezereztu hitza. Baina kopeta ximurtuko zukeen ondoren, eta zalantzak kanporatzen hasiko (https://www.berria.eus/paperekoa/1881/023/001/2023-05-25/ezereztu.htm).
Ezjakintasuna, lotsa, itxurazkoa ez den jokabide edo imintzioa
Hara nola erabili zuen Piarres Larzabalek bere idazlanen gertaldietako batean:
- GUARDA: (Agertzen da, buruari hazka eta aharrosika. Seinale du mozkor-ondo dela) Edana, lagun ona... Bai segur, ez balu hor biharamuna... (https://klasikoak.armiarma.eus/idazlanak/L/LarzabalIhauteriak002.htm).
Beste hainbeste tweet honetan:
- Eztabaidak izan ditut horren kontura: «zergatik ‹parrila› baina ‹tortilla›?» galdetzen zidaten, eta ni, buruari hazka (https://twitter.com/ja2er/status/1418097971703468032).
Lizardik lotsa adierazteko darabil:
- POTTOLOK: (Buruari hazka, lotsatu askirik) . Nik, ...egia esan,... horrenbeste ez dakit, andrea...
Harridura, errezeloa…
Ez dabil pentsatzeko denbora hartu-tik urrun, baina, nik uste, baduela batzuetan errezelo (moskeo) edo harridura-puntu bat. Batzuetan, berariaz aipatzen da, gainera, nola-eta bigarren adibidean:
- Behin galdetu omen zion epaileak lekuko euskaldun bati, epaitegi honetan bertan: —¿Donde estuvo usted el día de autos? Lekuko euskaldunak buruari hazka egin eta honela erantzun zuen: —En Lasarte (http://www.donostiaeuskaraz.eus/donostia/gorosti/mapa/00004.htm).
- Buruan hazka hasi ziren harrituta. Koldo Biguri «On Camillo» - Giovanni Guareschi, 2001 - 225. orr.
- Eta apaizak, zeruarekin linea zuzena zutela handik eta, hamar mila eurorengatik, Jainkoarekin Berberarekin mintza zitezkeela. Ipuin kontagarri hutsa zelakoan hura guztia, buruari hazka eginez despeditu zen. Agur, Ben Hur. Aio, Pelaio. (https://blogs.diariovasco.com/bai-horixe-bizargorri/2019/10/16/done-ostea/).
Damua, zerbait alferrik eginaren sentipena
Irakur ezazue Koldo Izagirreren pasarte hau, Teilatuko lizarra lanetik aterea, eta zeuok juzka:
- Baina zer egiten dute orain jakin-ustel horiek? /buruari hazka / Camillek esan zuelako: / —Hau nazka! / Txipari heldu eta belarritik aska! (https://www.susa-literatura.eus/liburuak/poes4448).
Beste hau ere ez da adibide txarra:
- Argi ibili zaitte, gero buruari azka eittia alperra da ta. (http://bergarakoeuskara.eus/node/159387/related).
Damua, alferrik egina edo inbidia leporatzeko
Orain zorra hadi!, hor konpon! edo aurretik pentsatzea asko huen! adieran erabili ezinik ere ez da. Halakoak, lehen ere aipatu izan dugunez, hurrago dabiltza ohiko molde edo formuletatik, lokuzioetatik baino. Zergatik? Bada, testuinguru jakin batean eta elkarreragin zuzen-zuzenean botatzen ditugulako. Ez dute zentzurik solaskiderik ezean. Aparteko grazia du, nire iritziko, inbidia leporatzeko aurkitu dudan beheko aldaera honek:
- Inbiriya? – Arraska la tximiniya! (https://www.eusko-ikaskuntza.eus/es/fondo-documental/cancionero-vasco/ab-4327/).