Soinuak hitzak osatzeko elkartzen diren bezalaxe, eta azken hauek enuntziatuak osatzeko batzen diren bezala, enuntziatuak ere nahasi egiten dira goragoko unitateak eratzeko: testuak. Igorleak hartzaileari komunikazio-egintza batean bidaltzen dion mezu osoa testu bat da. Esalditik kanpoko loturek testuak dituen enuntziatuen ideiak elkartzen dituzte, beren edukiak antolatuz.
Edozein testuk ezaugarri batzuk ditu, eta hauek bereizi egiten dute bai atal batetik edo enuntziatu multzo soiletatik:
Perpausetik kanpoko loturak enuntziatuetako ideiak elkartzen dituzten lotura-elementuak dira. Duten betekizunaren arabera, ondorengo sailkapen hau egin daiteke:
Perpausetik kanpoko lotura motak
| Lokailuak | Berbaldi-eragileak | Testu-antolatzaileak | Segidako testu-unitatez ordezkatuta dauden ideien arteko erlazio semantiko desberdinak azaltzen dituzte. | Testu-unitate batekin bakarrik dute zerikusia. Normalean honen aurretik agertzen dira eta bere eginkizun nagusia hartzaileari unitate hori ulertzen laguntzea da. | Testuaren joera formalari eragingo diote edota bertako gertaeren ordenari. |
|---|---|---|---|
| Los beneficios empresariales han sido cuantitativos. No obstante, habrá que esperar a ver los índices de paro en inflación. | En cuanto a la tragedia, se trata de un género menos cultivado durante este periodo. Destacan, no obstante, algunas obras trágicas que ofrecen indudable interés histórico. | Las causas de mi ausencia fueron múltiples. En primer lugar, a mí nadie me avisó. En segundo lugar, mi presencia no habría sido bien vista por algunos de tus socios. Y, finalmente, recuerda que yo estaba a miles de kilómetros. |
Elementu linguistikoak dira. Beraien eginkizun nagusia testu bateko segidako ideien enuntziatuen arteko erlazioak adieraztea da.
| Loturaren balio semantikoa | Lokailuak |
|---|---|
| Denborazkoa: enuntziatuen arteko aldiberekotasun edo denboran jarraipen erlazioa adierazten du. | Antes, después, más tarde, a continuación, mientras, al instante, entonces, más adelante, al mismo tiempo, inmediatamente. |
| Besarkadura: osotasun baten eta bere atalen arteko erlazioa adierazten du. Alderantziz ere ematen da. | Dentro, fuera, arriba, abajo, cerca, lejos, delante, detrás, en medio, en el centro, en el interior, en el exterior. |
| Gehikuntza: enuntziatu bakoitzak informazioa gehitzen dio aurrekoari. | Y también, además, más aún, de igual modo, de la misma manera, igualmente. |
| Kontrastea: ideien arteko aurkaritza maila desberdinak adierazten du. | No obstante, sin embargo, en cambio, por el contrario, pero, con todo, ahora bien, más bien, antes bien, a pesar de, de todas formas, y eso que, lo cual no obsta para que. |
| Kausa-efektu erlazioa: kausa, ondorio eta abarren erlazio logikoa adierazten du. | Así pues, por lo tanto, por consiguiente, entonces, en consecuencia, por esta causa, por eso, de ahí que, por lo cual, a causa de eso, de modo que, teniendo eso en cuenta, en definitiva. |
Normalean sarrera ematen dien enuntziatu edo enuntziatuak nola ulertu behar diren jakiten laguntzen dute. Berbaldi-eragile hauek ematen duten informazioa ondorengo mota honetakoa da:
Testuaren egitura edo bera osatzen duten unitatetako bat antolatzeko balio dute. Testu-antolatzaileen zereginik nagusienak honako hauek dira:
Hiztunaren asmoaren arabera lau testu-egitura bereiz ditzakegu:
Kontaketa-egiturak: gertaerak edo jazoerak aurkezten dituzte, denbora kontuan izanda.
Egitura azaltzaileak: gizakiaren pentsamenduaren prozesu logikoak erakusten dituen antolaketa dute: konparazioa, sailkapena, azterketa...
Konbentzitzeko egiturak: konbentzitzeko asmoa arrazoietan oinarritzen bada, argudiatzez (ikusi) hitz egiten ari gara. Sentimenduen aipamenean oinarritzen bada, limurtzea da.
Egitura erretorikoak: hiztunak mezua asmo estetikoz erabiltzen du, hartzaileari arreta mezuan bertan jarraraziz.
Testuak enuntziatu kopuru aldakorrez osatzen dira. Testu bat hitz bakar batez osatuta egon daiteke (¡Socorro!, ¡Alto!), baina honako hauek ere, esate baterako, testuak dira: paragrafo bat, olerki bat, elkarrizketa bat, eleberri bat, eta abar. Hauek guztiak perpaus askoz osatuta daude.
Perpausetik kanpoko lotura moduan erabil daitezkeen hitz mota ugari daude. Hauen artean honako hauek daude:
· Y, ni, pero, o, mas, aunque... bezalako juntagailuak.
· Zenbait aditzondo. Besteak beste: además, entonces, después, primero, asimismo...
· Ondorioa, kontrastea eta abar adierazten duten hainbat lokuzio: como, por tanto, así pues, o sea, no obstante...
· En primer lugar, por ejemplo, acto seguido... bezalako zenbait izen-sintagma.
Testu bateko perpausak ez dira askeak, baizik eta beraien artean erlazionatuta daude; nahiz eta ez egon erlazio hori adierazten duen egitura formalik. Honela bada, bi perpaus hauek kausa-efektu erlazioa dute: El terremoto asoló la ciudad de San Francisco. Las pérdidas humanas y los daños materiales fueron cuantiosos.
(Hiru.eus)